به گزارش قدس خراسان، دستکاری در زیست‌بوم طبیعی کوهپایه‌های جنوب شهر مشهد در سال‌های خشکسالی و بستن مسیل‌هایی که گریزگاه‌های آبی در مواقع بارش باران بوده، از مهم‌ترین علل بروز سیل در جنوب شهر مشهد است، این از نکاتی است که ساکنان قدیمی آن مناطق درباره علت سیل می‌گویند.
برای بررسی علل اصلی بروز سیل در مناطق جنوبی مشهد به سراغ سعید شعرباف تبریزی، استاد دانشگاه و شهردار سابق کرمان رفتیم تا نظر او را در این باره جویا شویم.
وی درباره علل بروز بحران در محله سیدی گفت: اینکه آب از سمت کوه‌های خلج یا زمین‌های محصورشده به سمت کوچه سپاه در محله سیدی آمده نیاز به نظر فنی دارد، جزئیات این موضوع آنقدر مهم نیست چرا که در مقیاس‌های کوچک توفیری نمی‌کند که ادعا کنیم اگر این زمین حصار نداشت احتمالاً این اتفاق نمی‌افتاد یا اگر در فلان نقطه کوه خلج آن کار را نمی‌کردیم، این اتفاق نمی‌افتاد، به نظر می‌رسد این مباحث پاک کردن صورت مسئله است. البته باید بررسی شود چرا که ممکن است با یک اصلاح کوچک در سیستم فاضلاب و عبور آب بتوان تا حد کمی جلوی فاجعه را گرفت، اما ریشه موضوع خیلی مرتبط با مباحثی که در رسانه‌ها مطرح شده، نیست.
این استاد دانشگاه افزود: اکنون همه مسیرهای عبور آب در منطقه سیدی، بلوار نماز و همه منازلی که در حاشیه ارتفاعات جنوبی قرار دارند، مشخص شده‌اند، از منطقه کوهسر تا بلوار نماز و از کوهسنگی به سمت انتهای منطقه سیدی، تمام این موارد به‌ویژه بخش‌هایی که به ارتفاعات نزدیک‌تر هستند، مواردی که در کنار ارتفاعاتی با شیب تندتر قرار دارند و به‌ویژه قسمت‌هایی که در آنجا دره‌ها و مسیل‌های طبیعی در گذشته وجود داشتند و اکنون به هر دلیلی مسطح شده و خیابان‌کشی شده‌اند، مستعد بروز سیل هستند.
ساخت‌وسازهای منطقه ۹ شهری مشهد خطرآفرین است
شعرباف متذکر شد: امروز این اتفاق در محله سیدی بروز کرد، اما در آینده ممکن است این اتفاق در منطقه سرافرازان و بلندمرتبه‌های بلوار نماز نیز رخ دهد، همچنین برای همه ساخت‌وسازهای منطقه ۹ شهری مشهد خطرآفرین باشد.
وی با بیان اینکه ریشه ماجرا در تراکم کاربری‌های مسکونی و ترافیکی است که در طول زمان حداقل از دهه ۸۰ به بعد و در طول ۲۵ سال گذشته ایجاد شده است، عنوان کرد: ساخت‌وسازهایی که به سمت جنوب مشهد کشیده شد و در برخی از موارد تا دل ارتفاعات نیز جلو رفت، باعث مسدود شدن مسیرهای طبیعی فرار آب، چشمه‌ها و مسیل‌های اصلی و ایجاد جایگزین برای آن‌ها شد، بنابراین علی القاعده در هر اتفاق طبیعی مانند این سیل آن مسیل‌ها عمل و حوادثی را ایجاد می‌کنند.
شهردار سابق کرمان خاطرنشان کرد: اینکه مدیران بحران شهر موضوع وقوع سیلاب را دیر اعلام کردند یا اقدامات پیشگیرانه لحظه‌ای در هنگام بارندگی را انجام ندادند، این موضوعات جزو سیاست‌های مدیریتی لحظه‌ای محسوب می‌شوند که برای یک روز قبل این ماجرا یا از الآن برای چند روز آینده می‌تواند مفید باشد اما ریشه موضوع در ساخت‌وسازهای وسیع با کاربری مسکونی و ترافیکی در طول ۲۵ سال اخیر به ویژه در مسیرهایی که در دامنه ارتفاعات جنوبی مشهد هستند، رخ داده است.
شعرباف با اشاره به اینکه خیلی از افراد این خطر را هشدار داده بودند، اضافه کرد: این اتفاق از همان ابتدا محل هشدار دغدغه‌مندان حوزه شهرسازی و هم علاقه‌مندان حوزه زیست محیطی بود، همچنین در سطح کلان دغدغه مدیران نظام از جمله رهبر معظم انقلاب نیز بود، ایشان در این رابطه در سال ۹۳ فرمودند: «.. در مشهد -شهر ما- من رفتم دیدم طرف ارتفاعات جنوب شهر که در واقع مرکز تنفس شهر است، دارند افرادی آن بالا خانه می‌سازند، هتل می‌سازند، ساختمان‌های چند طبقه می‌سازند، این‌ها بد است، این‌ها غلط است، جرم بدانید این‌ها را.» اما مدیران شهری وقت و مدیران کلان استان چنین دغدغه‌ای نداشتند، چرا که زمین در این منطقه گران‌قیمت است و این طمع هم برای اشخاص حقیقی و هم اشخاص حقوقی که صاحبان آن زمین‌ها هستند، وجود دارد تا با ساخت‌وساز و بلندمرتبه‌سازی بتوانند منفعت کسب کنند، در حالی که می‌دانیم خیلی از این مسائل به نفع مردم نیست.
این استاد دانشگاه با اشاره به وجود خطر زلزله در بخشی از این مناطق نیز گفت: در بخشی از این منطقه ممنوعیت ساخت به خاطر گسل زلزله نیز وجود دارد، یکی از گسل‌های کلیدی شهر مشهد از بخشی از محدوده بلوار نماز عبور می‌کند، بخشی که در آن پیشنهاد بلندمرتبه‌سازی نیز داده شده بود.
وی درباره راه‌حل‌های کوتاه‌مدت برای جلوگیری از بروز دوباره خسارات بیان کرد: اکنون که در این باران برای مدیران استان و شهر مسیر خروج آب مشخص شده یا حداقل شبیه‌سازی شده است که در باران‌های آتی احتمالاً چه مسئله‌هایی داریم، یک راه‌حل کوتاه‌مدت این است که در ضرب‌العجلی سریع برای پراکنش آب و حل مسئله برای جلوگیری از بحران برای مسیل‌هایی که به وجود آمد و زیرگذرهایی که دچار آبگرفتگی شده بود، به سرعت تدابیری بیاندیشند.
راه‌حل‌های جلوگیری از سیل؛ احیای مسیل‌ها و ممانعت از ساخت‌وساز
شعرباف افزود: ابزارهای مختلفی در این زمینه وجود دارد، از جمله احیای مسیل‌هایی که قبلاً وجود داشته و جلوگیری و ممانعت از برخی ساخت‌وسازها چرا که قرار بوده برخی از ساخت‌وسازها تسطیح شوند و بعد از تسطیح زیستگاه‌های طبیعی دوباره احیا شوند، د راین زمینه باید حداقل برای ساخت‌وساز و گسترش آن ممنوعیتی ایجاد شود.
شهردار سابق کرمان یادآور شد: در سیل اخیر دو زیرگذر کلیدی شهر مشهد زیر آب رفتند که این موضوع نیاز به تدبیر فنی مهندسی برای حل مسئله دارد، انجام این اقدامات باعث میشود که این سیل‌ها باعث بروز خسارات سنگین جانی و مالی در آینده نشود.
وی درباره راه‌حل میان‌مدت نیز گفت: مطالعات محدوده ارتفاعات جنوب مشهد انجام شده و در طرح‌های تفصیلی متعدد جنوب غربی و جنوب شرقی در این باره بحث شده است که این محدوده و محدوده‌های پیوسته به آن به صورت منطقه حفاظت شده‌ای برای جلوگیری از ایجاد تراکم‌های ساختمانی و ترافیکی و گسترش شهر به آن سمت باشد تا زیستگاه‌های طبیعی و فضای مناسب برای عبور آب و حضور تفریحی مردم در آنجا احیا شود.
پروژه کوه‌پارک آغاز خوبی برای حفاظت از کمربند جنوبی بود
شعرباف افزود: پروژه کوه‌پارک آغاز خوبی در این موضوع بود که باعث شد اشتباه دیگری را تکرار نکنیم و کمربند دیگری را در دل ارتفاعات بنا نکنیم، اکنون آن کمربند را به صورت موقت به فضایی برای تفریح مردم تبدیل کرده‌ایم و این باید ادامه پیدا کند.
این استاد دانشگاه متذکر شد: طرح موضعی جداگانه‌ای هم باید برای مجموعه ارتفاعات جنوب به لحاظ حفظ محیط زیست، تبدیل شدن به یک مکان تفریحی با توجه به ملاحظات پدافند غیرعامل و مدیریت بحران در نظر گرفت.
وی با اشاره به اینکه مطالعات اولیه این طرح انجام شده و پیشنهادات آن موجود است، افزود: اگر این طرح انجام شود و یک عزم مدیریتی نیز در استان و کشور به وجود بیاید که به طور واقعی جلوی تعرض بیشتر به ارتفاعات از سمت اشخاص حقیقی و حقوقی بگیرد، جلوی فاجعه‌های بعدی گرفته میشود. چرا که قانون برای همه یکسان است و وقتی فاجعه‌ای رخ می‌دهد همه کسانی که می‌توانستند به جلوگیری از این فاجعه کمک کنند، باید پاسخگو باشند.
شعرباف عنوان کرد: در طرح‌های تفصیلی تصویب شده است که مجموعه کوه‌پارک و زیستگاه طبیعی در آن منطقه باید به‌عنوان یک منطقه حفاظت شده توسعه پیدا کند و در اختیار مردم و طبیعت باقی بماند و تعرض جدید در آن صورت نگیرد، این موضوع نیاز به عزم قانونی و جدی و مطالبه مردمی دارد.
طمع اقتصادی مخالف مردم و محیط زیست دست از سر مشهد برنمی‌دارد
شهردار سابق کرمان یادآور شد: به جز ارتفاعات جنوب در جاهای دیگری از مشهد نیز این خطر را احساس می‌کنیم که اکنون باید جلو وقوع آن را بگیریم، شاید اگر امروز در مورد آن فکری نکنیم ۱۰-۱۵ سال دیگر با رخ دادن فاجعه‌ای دیگر دوباره نادم و پشیمان می‌شویم که چرا کاری انجام ندادیم.
وی ادامه داد: در زمینه رودخانه چهل بازه مطلع شدم که پرونده سخت و سنگینی درباره مالکیت آن مطرح است که نباید به هیچ وجه از سمت مدیران استان و نهادهای متولی این اجازه داده شود که حریم این رودخانه را که محلی برای حضور مردم است، به محلی برای ساخت‌وساز تبدیل شود، چرا که آن منطقه نیز در معرض خطر سیل‌زدگی قرار دارد.
شعرباف افزود: واگذاری زمین‌های مجاور رودخانه چهل‌بازه خبر خوشایندی نبود و نیاز است که رسانه‌ها به این موضوع بپردازند و مانع از این شوند که حداقل اتفاقاتی شبیه به سیل اخیر در سال‌های بعد در این منطقه تکرار نشود و این داستان تنها معطوف به ارتفاعات جنوب نیست، ظاهراً این طمع اقتصادی که مخالف مردم و محیط زیست است، بنا ندارد به این راحتی‌ها دست از سر مشهد بردارد.
خبرنگار: فریده خسروی
نظر شما